GOOD NEWS – Hakha Khuapi ah Uknak Thar Achuak Cang

Caan Karlak Hakha Peng Zatlang Uknak Dirhnak Kong Thawngthanhnak No. 1/2022 Nithla: 2022 Nohawng 01

1. Rammi mizapi duhnak he ralchanh in ralhrang phu nih hramhram in rampi nawlngeihnak an laknak kum khat a tling cang. Hramhram in nawlngeihnak an laknak cu Kawlram mizapi nih an cohlang lo. Chinland ramchung, Hakha peng mizapi zong nih kan cohlang lo. Cucaah a lamkip in duh lonak langhter a si i, hriamnam tlai in dohthlennak a tuah mi dirhmun tiang kan phan.

2. Mizapi nawlngeihnak hramhram in laknak nih zapi nun-khuasaknak le chawleh chawhrawlnak fakpi in a ṭumchukter. Innlo tampi hrawhpiak kan tong i, rammi tampi umnak ngei loin ral kan zam. An duh paoh in rammi an kan tlaih, an kan hrem i mizapi thisen tampi a luang.

3. Ralhrang nih an nawlngeihnak an fehter khawh nakhnga lo le an hlawh a tlin nakhnga lo, rammi kan dihlak nih lungrual tein kan dohthlen lio a si. Cucaah kanmah kan kong cu kanmah tein kan i tawlrel i kan i ukhruai khawh nakhnga, Hakha khuapi chung le Pengtlang hna telh in, “Caan Karlak Hakha Peng Zatlang Uknak” (Interim Hakha
Township Administration) cu dirh a si cang, tiah thawng kan in thanh hna.

4. Hramhram uknak lak le namneh uknak phun paohpaoh cu kan duh lo caah, Caan Karlak Hakha Peng Zatlang Uknak nih 2022 Nohawng 1 thok in kan tei hlan tiang dohthlennak cu pehzulh in kan ṭuan lai. Cun, Federal Democracy Ram sersiamnak caah le Hakha peng chung ukhruainak he aa pehtlai mi thil vialte cu “Caan Karlak
Hakha Peng Zatlang Uknak” nih ṭuanvo la in tawlrel a si cang lai. Caan Karlak Hakha Peng Zatlang Uknak

Salai Van Lian Thang-Interim Hakha Township Administration a hun dir – a ttha. Kawlholh cun ကြားကာလ ဟားခါးမြို့နယ် ပြည်သူ့အုပ်ချုပ်ရေးအဖွဲ့ ti asi. Mindat cu “Mindat Township Administration”an dirhnak a sau ngai cang. Cu tangah CDF-Mindat (ralkapbu) kha an chiah. Ukhruainak leiin an advanced deuh ngai.

Interim timi ကြားကာလ hi ka fianter bal cang- sullam a ngei. SAC ralkap uknak a rawh i, federal democracy phunghram thar ningin a chuak laimi cozah a kai hlan chung karlak “caankarlak uknak tlaitu phu” tinak asi. Cucu a biapi ngai. Hi a dirmi hi phun dang cun: Local Government khi asi. ဒေသန္တရအစိုးရ asi. Federal unit ah: Federal level, State level, local level tiah an um – local administration cu federal unit ah phun khat kha asi. Tuah le ser hrim a haumi kha a si ko.

Chin Charter (draft) zong nih cucu a kalpi ve. Chin State Township kipah dirh ding kha an si. Ralkap nih a dirhmi cozah kan pawm lo kan ti ahcun Chin State level zongah a tutiang ziah cozah hi kan tuah khawh bal lo – khuaruah zong a hun har pah. Hi uknak tuah i ttha tein kalpi khawh khi rallokap uknak dohnak ah a hmual a pin cemmi phun khat asi.

“Chinram hi ralkap nih a kan uk lo, kan mah tein mipi thimmi nih kan uk” timi cu a biapi ngai. Khat lei cun territorial control zong khi asi. International Law ah UN hmun i cuhnak zong ah a biapi cemmi pakhat ah zohmi cu “territorial control” asi. Hi Local Administration ဒေသန္တရ အုပ်ချုပ်ရေး kan dirh tikah kan tuah ning bel an i khat hna lo – phun hnih in an um. Cu zonah el hnialnak zong a tam.

Micheu cu: CDF kha uknak kalpitu CDF-Administration phun in kan ser. CDF cu zei kan ti zongah defense min, ralkapbu min asi, ralkapbu a si. Cucaah cu phun cu civilian kan i tel zongah military form of administration phun asi – a ttha lo. Hi bantuk CDF-local administration (CDF- ပြည်သူ့အုပ်ချုပ်ရေး) min phun hi cu western countries pawl nih kan hmuh piak hna sehlaw wow! an ti lai – an lau lai. Military form of government cu Kawlram ah kan doh cuahmah mi phun asi cu mu.

Nain, micheu cu: Executive, Judiciary, Legislative Body tiah ttha tein Local Administration kha an tthen – Legislative body le executive body kha mipi nih thim an si. Judiciary Body kha independent judicial system in kan ser. Mara lei cu Legislative Body min kha Interim Mara Administrative Territorial Council an ti. Township a ngeimi cu: Legislative Body min kha Hakha Township People’s Council asiloah Hakha Township Council asiloah Hakha Township Legislative Council ti phun in sak ding asi.

Executive Body min cu: Hakha Township Administration asi cang cu mu. Policy le upadi bu cu: Senthang Legislative Council. Uknak bu: Senthang Territorial Administration ti phun in. (CDF-council ti phun hi cu a ttha lo. Hihi a biapi tuk!).

Ralkap uknak kan duh kan ti i, administration system kan tuahmi kha military form of administration phun asi lo ding hi a biapi tuk, a rim zong a nam ding asi lo. Executive Body cu elected leaders an si i cu tangah Dept. zeimawzat kan dirh i, Defense Dept. tangah CDF ralkapbu cu ttha tein chiah awk an si. Defense secretary cu civilian post asi lai. Elected post asi lai.

Cutin executive body (အုပ်ချုပ်ရေးအဖွဲ့) a dir hnuah mah body nih military officers vialte kha appointment a pek hna lai. Cucaah Military officers cu elected an si lo, appointed an si. (military officers are answerable, accountable and responsible to elected executive body and legislative body. Civilian supremacy. Hihi a biapi tuk!).

Cucu Democratic form of administration cu asi. Cu phun cun Local Administration kha kan tuah kan ti ahcun kan tuah dih awk khi an si. (micheu cu military officers hi elected in nan tuah hna, cucu a dik lomi asi. Elected in nan tuah hna ahcun elected leaders pawl ukhruainak kha zei an rel lai lo, an zul lai lo. Legislative Body nih a sermi Acts le Rules zong an upat lai lo. Sau deuh a kal ahcun Kawl ralkap he an lungput aa khat lai). CDF ralbawi nih elected post luh an duh ahcun an ralbawi sinak chia tak hna seh!

Cun micheu cu pengtlang uknak phunghram drafting process kalpi tikah “top-down process” in an kalpi- a ttha lo. Kawl ralkap nih constitutional process a kalpi ning asi. Bottom-up process in a si khawh chungin kalpi izuam ding khi asi. Cun phunghram kha khuakip khuatlang aiawh upa tonpumhnak khawmpi phun nih fehter loin, cunglei upa zeimaw tonnak lawng nih fehter in hman colh asi hoi – cucu a ttha lo. Khuakip mipi nih thimmi aiawh tonpumhnak ညီလာခံ ttha tein a paltlang lomi (ဖြတ်သန်း lomi) uknak phunghram cu hman dingah tih a nung tawn.
Local Administration phunghram suai tikah a tlawmbik tlaihtleng ah hman awk a tthami: 1. Unity and inclusiveness 2. Democratic principles 3. Civilian supremacy (ralkap cu mipi tangah chiah hrim ding) 4. Collective leadership

Biapi ngaimi cu Chin Charter (Interim Chinland Phunghram) a chuah zokzok khi a hau. Cu phunghram he mil in local administration kha tuah cio awk cu an si. Tuni hi kum khat kan tling kan ti nain ramkhel kan hruaitu politicians le revolutionary leaders pawl nih tunitiang caankarlak Chinram hruaining phunghram zong an chuahpi kho rih lo, Chin cozah zong an kan ser pi khawh lo hi cu san an tlai lo ngai, ka ti. Takeaway: Local Administration kan tuah kan ti ahcun: military form of administration phun in kan tuah awk asi lo, a rim zong a nam awk asi lo, democratic form of administration phun an si awk asi.